Chế độ ăn cho người viêm gan B: Lời khuyên hữu ích từ chuyên gia

Viêm gan B là bệnh truyền nhiễm do virus HBV gây ra, tấn công trực tiếp vào tế bào gan gây ảnh hưởng đến hàng loạt chức năng sống còn của cơ thể như chuyển hóa đạm, đường, mỡ, giải độc, đông máu và sản xuất mật. Ngoài phác đồ điều trị bằng thuốc kháng virus hoặc các thuốc hỗ trợ chức năng gan, chế độ dinh dưỡng đúng đóng vai trò vô cùng quan trọng giúp:

• Giảm gánh nặng chuyển hóa cho gan

• Tăng cường khả năng tái tạo tế bào gan

• Hỗ trợ hệ miễn dịch kiểm soát virus

• Ngăn ngừa biến chứng như xơ gan, suy gan

Dưới đây là hướng dẫn chi tiết giúp người bệnh xây dựng một chế độ ăn an toàn và tối ưu nhất cho sức khỏe gan.

1. Nguyên tắc chung trong dinh dưỡng cho người viêm gan B

1.1. Đảm bảo năng lượng đầy đủ 

Gan là trung tâm chuyển hóa năng lượng. Người bệnh viêm gan B không nên ăn kiêng quá mức, trừ khi có chỉ định đặc biệt.

Nhu cầu năng lượng khuyến nghị

• Người viêm gan B mạn tính ổn định: 30–35 kcal/kg cân nặng/ngày.

• Người gầy, sút cân hoặc lao lực: 35–40 kcal/kg/ngày.

• Người thừa cân, gan nhiễm mỡ: 25–30 kcal/kg/ngày.

Người viêm gan B cần bổ sung đầy đủ năng lượng, nếu không bổ sung đầy đủ, cơ thể buộc phải:

• Phân giải mỡ → tạo thể ketone gây acid hóa máu.

• Phân giải cơ → tăng amoniac, gây hại cho não và gan.

Điều này khiến quá trình phục hồi gan diễn ra chậm hơn, men gan cao kéo dài và dễ tiến triển sang viêm gan hoạt động.

Vì vậy, người bệnh nên

• Chia 4–5 bữa/ngày để tránh gan phải xử lý quá nhiều năng lượng cùng lúc.

• Không bỏ bữa sáng.

• Không để quá đói vì có thể gây hạ đường huyết và mệt mỏi kéo dài.

1.2. Lựa chọn chất đạm tối ưu 

Protein là chất dinh dưỡng thiết yếu giúp tái tạo tế bào gan và củng cố miễn dịch. Trong khi đó, gan có nhiệm vụ chuyển hóa protein thành ure. Nếu bổ sung dưn thừa protein sẽ gây tăng ure trong máu và gây ra các biểu hiện rối loạn tiêu hóa, chán ăn, mệt mỏi, tăng huyết áp,… nặng hơn là các biểu hiện co giật, hôn mê,.. Do đó, việc chọn nguồn đạm phù hợp rất quan trọng. Nhu cầu protein được khuyến nghị dành cho người viêm gan B như sau:

• Người viêm gan B ổn định: 1.0–1.2 g/kg/ngày.

• Người hoạt động thể lực nhiều: 1.2–1.5 g/kg/ngày.

Người bệnh ưu tiên nguồn protein từ:

Đạm động vật “trắng”: Dễ tiêu, ít sinh amoniac – giảm gánh nặng chuyển hóa cho gan.

• Cá biển (cá hồi, cá thu, cá ngừ), cá nước ngọt

• Thịt gà, vịt (bỏ da)

• Trứng

• Sữa ít béo, sữa đậu nành

Đạm thực vật: Giàu chất xơ, ít chất béo bão hòa, hỗ trợ giảm viêm.

• Đậu hũ, đậu nành, đậu lăng, đậu xanh

• Hạt quinoa, yến mạch

Người bệnh cần hạn chế nguồn thực phẩm giàu đạm như thịt đỏ, nội tạng động vật, thực phẩm chế biến sẵn. Lý giải điều này là do khi chức năng gan bị suy yếu, quá trình khử độc của cơ thể amoniac bị giảm dễ làm tăng nguy cơ bị rối loạn tri giác, mệt mỏi, khó ngủ, uể oải.

1.3. Tinh bột – nguồn năng lượng chính cho gan

Tinh bột là nguồn cung cấp năng lượng chủ yếu và dễ chuyển hóa nhất. Đối với người viêm gan B, tinh bột không phải nguyên nhân gây tăng men gan, tuy nhiên cần lựa chọn loại phù hợp.

Người bệnh nên ưu tiên nguồn tinh bột từ gạo lứt, gạo tẻ, khoai lang, khoai tây, bánh mì nguyên cám, yến mạch, ngũ cốc nguyên hạt. Ưu điểm của nguồn tinh bột này là dễ tiêu, chuyển hóa năng lượng từ từ, không gây tăng đường huyết đột ngột sau ăn và ngăn ngừa tình trạng gan nhiễm mỡ.

Bên cạnh đó, người bệnh cần tránh bánh kẹo, nước ngọt, bún, phở, đồ ăn nhanh.

1.4. Chất béo – chọn đúng loại để giảm gánh nặng cho gan

Người viêm gan B không cần kiêng tuyệt đối chất béo nhưng cũng không được bổ sung bừa bãi. Lượng chất béo tối ưu mà người bệnh nên bổ sung là 20–25% tổng năng lượng hằng ngày (tương đương 40–55g/ngày). Người bệnh ưu tiên bổ sung chất béo không bão hòa từ thực vật, có thể kể đến là dầu oliu, dầu đậu nành, dầu mè, bơ, hạnh nhân, óc chó, hạt điều,… Những thực phẩm này rất giàu Omega-3 giúp giảm viêm, giảm lượng mỡ trong gan và hỗ trợ bảo vệ tế bào gan.

Người bệnh cần được biệt tránh chất béo từ mỡ động vật (mỡ lợn, mỡ gà), đồ chiên rán,… Chất béo này dễ làm tăng men gan, tích tụ mỡ xấu trong gan và thúc đẩy quá trình stress oxy hóa tế bào gan.

1.5. Bổ sung vitamin và khoáng chất – yếu tố hỗ trợ tái tạo gan

Gan bị tổn thương thường dẫn đến giảm hấp thu vi chất. Vì vậy, người bệnh cần tăng cường vitamin, đặc biệt từ rau xanh và trái cây. Các nhóm vi chất đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa ở gan bao gồm:

Vitamin B (B1, B6, B12): Có nhiều trong ngũ cốc nguyên hạt, trứng, sữa, các loại đậu.

• Giúp tăng cường chuyển hóa năng lượng

• Giảm mệt mỏi

• Phòng ngừa tổn thương thần kinh ngoại biên

Vitamin C: Có nhiều trong cam, bưởi, ổi, dâu tây, ớt chuông.

• Chống oxy hóa mạnh

• Tăng miễn dịch

• Giảm viêm

Vitamin E: có nhiều trong hạt hướng dương, hạnh nhân, dầu oliu.

• Giảm tổn thương gan do gốc tự do

Kẽm: có nhiều trong hải sản, thịt gà, đậu nành.

• Giảm viêm gan

• Hỗ trợ tổng hợp protein của gan

• Có vai trò trong Ức chế sao chép HBV (theo một số nghiên cứu)

Selen: có nhiều trong hạt Brazil, cá ngừ, trứng.

• Chống oxy hóa

• Hỗ trợ chức năng miễn dịch

1.6. Hạn chế muối – đặc biệt quan trọng ở người có xơ gan hoặc phù

Muối gây giữ nước, tăng áp lực lên gan và hệ tuần hoàn. Lượng muối khuyến nghị < 5g muối/ngày tương đương 1 thìa cà phê. Người bệnh cần hạn chế đồ đóng hộp, mắm, dưa muối, mì gói,…

1.7. Uống đủ nước – giúp gan thải độc hiệu quả

Nước đóng vai trò quan trọng trong  việc đào thải độc tố ra khỏi cơ thể, hỗ trợ chuyển hóa dinh dưỡng và tránh trạng máu bị cô đặc. Mỗi ngày, người bệnh nên bổ sung từ 1,5 – 2 lít nước và có thể tăng thêm nếu phải hoạt động ngoài trời trong thời gian dài. Người bệnh ưu tiên bổ sung các loại nước ép, nước lọc, nước khoáng ít natri và cần tránh các loại nước ngọt, nước tăng lực, rượu, bia,…

1.8. Chia nhỏ bữa ăn – cách giảm gánh nặng chuyển hóa cho gan

Việc chia nhỏ các bữa ăn góp phần giảm gánh nặng cho gan trong việc xử lý nguồn dinh dưỡng, ổn định đường huyết và tăng hiệu quả hấp thu dinh dưỡng cho cơ thể. Người bệnh nên chia bữa ăn trong ngày thành 3 bữa chính và 1 – 2 bữa phụ nhẹ, mỗi bữa cách nhau 3 – 4 giờ.

1.9. Tránh thực phẩm và đồ uống gây hại cho gan

Người bệnh cần tránh những thực phẩm sau:

2. Lời khuyên cho người bệnh viêm gan B

Người bệnh viêm gan B nên duy tri những thói quen sau:

• Giữ cân nặng ở mức hợp lý: Thừa cân, béo phí dễ gây tích tụ mỡ thừa trong gan và thúc đẩy quá trình tiến triển thành xơ gan.
• Tập thể dục hàng ngày: Mỗi ngày người bệnh nên dành từ 15 – 30 phút để đi bộ, đạp xe, tập yoga, bội lội,… Điều này không chỉ giúp tăng hệ miễn dịch của cơ thể mà còn giảm lượng mỡ tích tụ trong gan.
• Ngủ đủ giấc: Người bệnh nên ngủ đủ 8 tiếng/ngày và hạn chế thức khuya. Nghiên cứu cho thấy, thời gian gan hoạt động tái tạo mạnh nhất là từ 22 giờ – 3 giờ sáng. Vì vậy, người bệnh cần ngủ trước khoảng thời gian này để đảm bảo gan hoạt động hiệu quả nhất.
• Tái khám định kỳ: Bệnh cạnh việc uống thuốc đều đặn hàng ngày theo chỉ dẫn của bác sĩ thì người bệnh nên tái khám thường xuyên 3 tháng/lần để được các chuyên gia y tế thăm khám và điều chỉnh thuốc kịp thời.
• Tránh căng thẳng, stress: Việc thường xuyên căng thẳng, stress gây suy giảm hệ miễn dịch và gây tăng men gan.